Jak wyglądały kiedyś zwyczaje andrzejkowe? Co się zmieniło od tamtego czasu? Koniecznie przeczytaj artykuł i dowiedz się jakie są różnice!
Skąd wzięły się andrzejki?
Andrzejki, jak sugeruje nam nazwa, to dzień świętego Andrzeja. Święty Andrzej, apostoł pochodzący z Betsaidy nad Jeziorem Galilejskim, jest jednym z najpopularniejszych i najbardziej lubianych chrześcijańskich świętych. Stał się pierwszym uczniem powołanym na apostoła i przyprowadził do Chrystusa swego brata, Piotra, który później stał się pierwszą głową całego chrześcijaństwa. Po Wniebowstąpieniu Chrystusa Andrzej nauczał i według wielu źródeł, dokonywał wielu cudów. Święty Andrzej zakończył swoje apostolskie życie męczeńską śmiercią na greckim półwyspie Peloponez. Został ukrzyżowany głową w dół, na krzyżu w kształcie litery X. Tradycja prawosławna przyjmuje że św. Andrzej umierał trzy dni, nie został bowiem przybity do krzyża. Mimo cierpienia, w obecności tłumu gapiów, wyznawał wiarę w Chrystusa i dawał świadectwo męczeństwa za wiarę.
Święty Andrzej ma szczególnie znaczenie dla wszystkich Słowian, nazywany jest apostołem Słowian. Jest patronem wielu państw i narodów, patronuje również wielu miastom. Święty Andrzej jest także patronem podróżnych, małżeństw podróżujących, opiekuje się żeglarzami, rybakami, rzeźniami i sprzedawcami ryb. Co ciekawe, jest orędownikiem zakochanych, wspomaga potrzebujących w sprawach matrymonialnych i wypraszaniu potomstwa, stąd pewnie wiele zwyczajów andrzejkowych z tym związanych.
Święty Andrzej cieszył się od początków chrześcijaństwa dużą popularnością, jako niezłomny i nieskazitelny wierzący. Kult św. Andrzeja rozprzestrzenił się na całą chrześcijańską Europę w tym na tereny piastowskiej Polski. Kult św. Andrzeja ma więc długą tradycję, niewiele krótszą aniżeli państwowość polska. Tradycyjne andrzejki były świętem zarezerwowanym wyłącznie dla panien ? panowie wróżyli sobie i bawili się w tzw. katarzynki, czyli dzień św. Katarzyny.
Z biegiem lat tradycje i zwyczaje zaczęły się ze sobą ścierać i mieszać, w wyniku różnych wydarzeń historycznych oraz wewnętrznych wydarzeń w samym Kościele Katolickim oraz sytuacji ekonomicznej i geopolitycznej na ziemiach polskich, żywe nadal pozostało święto Andrzeja.
Dzień św. Andrzeja przypada na noc z 29 listopada, świętowanie zawsze celebruje się jednak w noc z 29 na 30 listopada.
Jak zostało przytoczone, kiedyś święto dotyczyło wyłącznie panien, miało charakter przede wszystkim matrymonialny. Początkowo andrzejki traktowane były bardzo poważnie a wróżby odprawiano tylko indywidualnie, do wróżb z kolei przykładano dużą wagę, dopiero w późniejszym czasie wróżby nabrały nieco bardziej swobodnego charakteru i stały się zbiorowe. Dziewczęta przychodziły na spotkanie organizowane w charach, plebaniach rzadziej w kościele z … kością w ręku. Kości układano szeregiem, jeden obok drugiej na podłodze i przyglądano się wpuszczonemu wcześniej psu, której kość pies porwał jako pierwszą, ta miała pierwsza wyjść za mąż.
Popularne było również lanie do wody płynnej cyny lub ołowiu (w późniejszym okresie wosk). Lano go za pomocą specjalnego klucza, który oznaczał otwarcie drzwi dla przyszłości. Zastygłe na wodzie kształty wyjmowano, przystawiano świecę a następnie starano się odczytywać poprzez powstałe na ścianie z powstałych wzorów zastygłej cyny lub ołowiu znaki, które miały zwiastować wydarzenia w najbliższej przyszłości. Zastygłym wzorem i powstałym figurom przypisywano różne znaczenia. Anioł miał oznaczać szczęście i przychylność otoczenia, gwiazda ? powodzenie w życiu, bogactwo i pomyślność, dom ? założenie rodziny lub przeprowadzkę, kot czy pies stanowili ostrzeżenie przed nierozważnym zachowaniem, kwiat ? miłą niespodziankę, obrączka ? zakochanie się lub szybsze zamążpójście. Jak wiele wzorów tak i wiele interpretacji. Co ciekawe, nie wylewano wody z miski do której wlewano cynę czy ołów, wrzucano na nią igły, gałązki lub łupiny orzechów, jedne oznaczały pannę, drugie kawalera. Jeżeli zetknęły się ze sobą, wróżono pomyślą przyszłość dla małżeństwa.
Dziewczęta układały również na podłodze buty, poczynając od najdalej położonego od drzwi miejsca, przy ścianie, w kierunku drzwi. Każda dziewczyna układała po jednym swoim bucie. Buty ustawiano naprzemiennie, po wyłożeniu wszystkich butów jeden za drugim, na początek ustawiano ostatni. Której panny pierwszy przekroczył próg, ta miała najszybciej wyjść za mąż. Zwyczaj ten przetrwał do dnia dzisiejszego.
Częste było również wkładanie pod przedmioty, naczynia rekwizytów, a następnie odkrywania co kryje się za przedmiotami, znaleziona obrączka zwiastowała zamążpójście, różaniec, medalik czy krzyży ? pójście do zakonu, moneta ? bogactwo, łyżka ? dobrą gospodynię, puste miejsce z kolei oznaczało brak zmian w nadchodzącym roku.
Dziewczęta wróżyły sobie także samodzielnie z dłoni czy oczu. Obierano również jabłka, długość ostrużyny zapowiadała trwałość związku. Im ostrużyna dłuższa tym związek miał trwać dłużej. Obierki rzucano za siebie, a następnie próbowano z nich odczytać pierwszą literę imienia przyszłego partnera.
Zwracano uwagę także na kształt obierek, im szersze i grubsze miały oznaczać lata pomyślności i bogactwo, wąskie i chude ? lata biedy i niepowodzenia. Rzadko na zabawę dziewczęta zapraszały jednego chłopca, któremu zawiązywano oczy, kilkakrotnie obracając dookoła, dziewczęta ustawiały się w kręgu otaczającym chłopca i uważnie śledziły w stronę której z nich chłopiec najpierw spojrzy. Zwiastowało to również wczesny ślub.
W dzień świętego Andrzeja dziewczęta starały się wstać jak najwcześniej, wczesnym rankiem wybiegały przed dom wysłuchując z której strony dobiegnie je szczekanie psa ? z tego dokładnie kierunku miał nadejść również przyszły wybranek, liczono również sztachety w płocie, zaczynając od strony z której dobiegło szczekanie psa, każda sztacheta oznaczała jeden miesiąc oczekiwania na przyszłego męża. Wiara że zwierzęta mają istotny wpływ dla przyszłości, wzięło się wprost z kultury słowiańskiej, która przypisywała dużą rolę naturze oraz zwierzętom i akcentowała ich ingerencję w życie człowieka.
Warto zwrócić uwagę że zwyczaje andrzejkowe są powiązane ze zwyczajami słowiańskimi, nie związanymi z wiarą chrześcijańską. Wielu hierarchów kościelnych zarzucało andrzejkom ich częściowo pogański charakter.
Dzień świętego Andrzeja był również oczywiście ważnym świętem kościelnym. W Kościołach w całej Polsce odprawiano nabożeństwa. W Kościołach gromadziły się całe wsie. Wierni prosili świętego Andrzeja o łaskę i wstawiennictwo. Panny prosiły o dobrego męża i powodzenie w życiu. Z postacią św. Andrzeja wiązano duże nadzieje i wiarę w orędownictwo.
Jak już zostało wspomniane, z czasem w andrzejkowych zwyczajach zaczęli coraz częściej brać udział także i chłopcy. Dzisiaj chłopcy bawią się podczas andrzejek na równi z dziewczętami, biorąc udział we wszystkich zwyczajach i zabawach.
Jak można łatwo wywnioskować z powyższego tekstu, zwyczaje andrzejkowe niewiele się zmieniły do dnia dzisiejszego! Zwyczaje poza tym że biorą w nich udział także chłopcy, przystosowano do realiów dnia dzisiejszego. Korzystamy z ogólnodostępnych przedmiotów i materiałów. Większość andrzejkowych zabaw czerpie bezpośrednio z tych w których udział brali nasi przodkowie, zmianie nie uległa także symbolika dnia św. Andrzeja.
Niegdyś dzień św. Andrzeja był jednym z ulubionych dni wszystkich polskich dzieci a także dorosłych, miał charakter masowy. W zabawach Andrzejkowych brały udział prawie wszyscy, całe wsie i miasteczka. Młodzi ludzie spotykali się tłumnie w domach, jeśli pozwoliła pogoda organizowali ogniska, zabawy, wróżyli i żartowali. Bez krzty przesady można powiedzieć że andrzejki stanowiły jedno z najważniejszych polskich świąt zarówno w wymiarze religijnym jak i ludowym. Stał się nieodzownym i charakterystycznym elementem polskiego folkloru. Połączenie zwyczajów i starych wierzeń słowiańskich z chrześcijaństwem dało unikatowy efekt.
Pierwszym uderzeniem w celebrowanie andrzejek na ziemiach polskich stanowiły rozbiory, w każdym rozbiorze władze inaczej podchodziły do kwestii religii, kultury, obyczajów i zwyczajów.
Celebrowanie andrzejek zostało wyraźnie utrudnione w zaborze pruskim, spowodowała to również liczna migracja protestanckiej ludności niemieckiej na ziemie polskie ? Wielkopolskę, Pomorze i Śląsk, do dzisiaj w tych regionach Polski celebrowanie dnia świętego Andrzeja nie jest tak silne jak na ziemiach dawnego zaboru rosyjskiego czy austriackiego.
Kolejnym uderzeniem bez wątpienia były wydarzenia I i II wojny światowej, lokalne społeczności z naturalnych przyczyn, zmuszeni byli porzucić huczne świętowanie i radowanie. Od II wojny światowej społeczeństwo polskie stało się mniej ufne wobec sąsiadów, otoczenia. Zauważalne jest zamknięcie się polskich rodzin na lokalną społeczność i skupienie na rodzinie. Tuż po wojnie oraz w okresie komunistycznym, w dużej mierze polskie rodziny pielęgnowały zwyczaje andrzejkowe w zaciszu domów w z udziałem bliskich lub przyjaciół. Z roku na rok andrzejki odzyskiwały jednak dawny blask.
W ostatnich latach znowu zauważalny jest renesans zwyczajów andrzejkowych. W organizację ciekawych wydarzeń angażują się lokalne władze, wsie oraz szkoły, które tworzą specjalne przedstawienia, pokoje wróżb, planują zabawy. Andrzejki z roku na rok odzyskują dawny impet, szczególnie na wsiach angażują coraz więcej osób, przede wszystkim dzieci. W odróżnieniu do lat wcześniejszych, o wiele mniejsze znaczenie mają uroczystości organizowane przez Kościół.
Andrzejki jak kiedyś tak i dzisiaj, stanowią doskonałą okazję do spędzenia czasu z najbliższymi, integracji i pobudzenia nie tylko dziecięcej wyobraźni. Warto by tradycja i zwyczaje jednego z najstarszych i najciekawszych polskich świąt, nadal było kultywowane.
Komentarze